Yassıtepe Höyüğü, İzmir Bornova ilçesi Kazım Dirik mahallesi sınırları içinde, Ege Üniversitesi Hastanesi güneyinde yer almaktadır. Manda Deresi'nin kuzeyinde bulunan, orta boyda, basık bir höyüktür. Yassıtepe 7 metreye yaklaşan yüksekliğe sahip olmasına karşın, çevresi derelerin getirdiği alüvyonlarla dolması nedeniyle, günümüzde 1-2 m yüksekliğinde alçak yayvan bir tepe şeklini almıştır. Yarısı, yakın zamanda inşa edilen konutların altında kalan yerleşim alanı, 2005 yılından sonra tescil edilmesiyle bütünüyle koruma altına alınmıştır. Denizden yüksekliği 19 m olan höyük, kuzey-güney doğrultusunda yaklaşık 200 m, doğu-batı doğrultusunda ise 150 m uzunluğundadır.

Yeşilova Höyüğü kazı programı kapsamında 2010 yılında başlatılan erken kazı çalışmalarında, kültür tabakalarının höyüğün merkezinde yüzey toprağının hemen 10 cm altında başladığı, üzerine yapılan yol ve tarımsal faaliyetler nedeniyle alttaki kalıntıların kısmen tahrip olduğu görülmüştür. Yassıtepe'de dört kültür katına ait 14 mimari tabaka ortaya çıkartılmıştır.

I. Kültür Katı: Roma Dönemi II. Kültür Katı: Tunç Çağ A. Orta Tunç Çağ 1-2 B. Erken Tunç Çağ 1, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 8 III. Kültür Katı: Kalkolitik (Orta) 1, (Erken) 2 IV. Kültür Katı: Neolitik (Geç ?)

Yassıtepe'de ilk yerleşim, günümüzden 8 bin yıl önce Neolitik Çağ'ın sonuna doğru Yeşilova Höyüğü'nün devamında yeni bir yerleşme olarak başlamıştır. Hünüz mimari bulgulara ilişkin kesin bulgulara sahip olmamamıza karşın ele geçen bazı çanak çömlek parçaları bu dönemi işaret etmektedir. İlk Egeli toplulukların MÖ.5700 civarında bölgeyi terk etmesinin ardından 200-300 yıl sonra, Güney Doğu Avrupalıların doğuya doğru hareketlenerek yerleşmeye başladıklarını ortaya koymaktadır. Kalkolitik dönem halklarına ait bu toplulukların daha basit ve ilkel yaşam tarzlarıyla belki de ağırlaşan Batı Anadolu çevre şartlarına uyum sağlamaya çalıştıklarını anlıyoruz. Yassıtepe'de bu katlar III. Tabaka ile temsil edilir. Höyüğü en uzun süreli yerleşimi Erken Tunç Çağı'nda olmuş, kazılan alanlarda bugüne kadar toplam 14 mekân tespit edilmiştir. Yassıtepe Höyüğü Erken Tunç Çağı yerleşiminde, büyüklük ve yayılım tarzı açısından kent oluşumu için gerekli mimari ve ekonomik nedenlerin henüz oluşmadığı anlaşılmaktadır. Önceden planlanan ve inşa edildikten sonra sadece dış yerleşim alanında yeni yapılar kurma olanağı tanıyan, merkez kesiminde yeni mimari eklere olanak tanımayan "Anadolu Yerleşim Planı" Yassıtepe'de de dar bir alanla sınırlı kalmayı gerekli kılmıştır. Yassıtepe Höyüğü Erken Tunç Çağı tabakalarından elde edilen Ca14 analizleri MÖ 3020 -2900 ile MÖ 2880-2830 yılları arasındaki bir süreci işaret etmektedir. Dolayısıyla elde edilen tarihler ve bulgular Yassıtepe'de Erken Tunç Çağ'ın başlarında Troya I ve öncesine giden kültürel bir sürecin yaşandığını ortaya koymaktadır.

Yeşilova Höyüğü yayılım alanı içinde Neolitik dönemden Roma dönemine kadar birçok kültürün yaşadığı anlaşılmıştır. Buna göre kültür katları yüzeyden başlayarak;
I. Kat Roma Dönemi
II. Kat Tunç Dönemi
III. Kat (1-2 tabakaları) Kalkolitik Dönem
IV. Kat (1a-c,3-8 tabakaları) Neolitik Dönem olarak saptanmıştır.

Yeşilova Höyük'teki ilk yerleşim günümüzden en az 8-9 bin yıl önce Cilalı Taş Dönemi olarak da adlandırılan Neolitik Çağıda başlamıştır. IV. Kat Yeşilova Höyüğü'nün en uzun süreli ve en kalın kültür katıdır. Yıllar içinde genellikle tahribatlardan sonra yeniden inşa edildiği anlaşılan 10 mimari kata sahip bu sürecin kendi içinde üç evrede gelişim gösterdiği anlaşılmıştır.

IV. Kat: Neolitik Çağ Yerleşimi ova yüzeyinin 3- 4 metre altında , Neolitik dönemin ilk katlarında yer yer küllü alanlar ve sıkıştırılmış toprak tabanlarla karşılaşılmıştır(Yeşilova IV 7-8). Taban kalıntıları ve yanık izlerinden bu alanda oval ya da dörtgen planlı saz ve ağaç dallarından oluşan kulübelerin olduğu anlaşılmıştır. Yanık kalıntılarının çoğunun saz türü bitkilere ait olması nedeniyle kulübelerin yapımında sazın yoğun olarak kullanıldığını söyleyebiliriz. Kulübelerin etrafından çıkan ocak ve kül kalıntıları günlük işlerin ve pişirmenin kulübelerin çevresinde gerçekleştirildiğini göstermesi bakımından önemlidir.

Yeşilova IV. 5-6. katlarında yapılara ilişkin yalnızca taban kalıntıları ortaya çıkartılmıştır. Yeşilova'da çadır ve kulübe türü barınakların kullanıldığı bu dönemden sonra, yuvarlak planlı yapıların kullanıldığı bir süreç başlamıştır(IV.2 kat). Yeşilova Höyüğü'nün IV.1a-c,2-3. katlarında toplum yaşamında ortaya çıkan yenilikler, nüfus artışına bağlı olarak daha büyük aile gruplarının yaşadığı konutların ortaya çıkması, başka bir deyişle büyük boyutlu mimarlığın doğuşu, insanın yaşam ekonomisi adını verdiğimiz beslenme türünün değişmesiyle yakından ilgilidir. Yeşilova Höyüğü'nde konut olarak tanımladığımız kalıcı barınak ve yerleşik yaşam ancak, göç etmeden aynı yerde sürekli olarak besin elde edilebilecek bir düzen kurulduktan sonra ortaya çıkmıştır.

IV. 1. kat höyüğün en uzun süreli yerleşim olarak bilinmektedir(Yeşilova IV.1a-c). Neolitik yerleşimin MÖ.6000-5700 yılları arasındaki son dönemini temsil eden ve yüzey toprağının 1- 2 metre altındaki bu katlarda 0.60- 0.80 m . kalınlığında taş temelleri olan dikdörtgen planlı 5x6 ve 6x8 m. boyutlarında mekanların inşa edildiği saptanmıştır.

Yan yana birbirinden ayrı inşa edilen taş temelli yapılar ortak bir avluya bakmaktadır. Alanın genelinde 7 mekan açığa çıkartılmıştır. Tek odalı yapıların batıya doğru çekilerek belirli bir sırada inşa edildikleri kapılarının güneye bakacak şekilde uzun duvarların ortalarına yapıldığı saptanmıştır. Mekan aralarındaki boşlukların ve avlunun yoğun ezgi ve öğütme taşı kalıntılarından işlik olarak kullanıldıkları anlaşılmıştır. Mekanların taş temel üst yapısına ilişkin günümüze fazla bir kalıntı ulaşmamıştır. Yapıların duvarları bu dönemdeki kerpiç bloklarının kullanıldığı geleneksel mimari tarzın dışında bir yöntemle, 10- 15 cm . kalınlığında kalıp içine dökülen ve kili toprak bitki kalıntıları karışımından oluşan bir çamur olan "mühre" ile yapılmıştır. Mekanların genellikle batı taraflarında üzeri çamur sıvalı taşlarla yapılmış platformlar ve tahıl öğütmek için kullanılan mutfak işliği bulunur. Bunun dışında serpantin taşından yapılan balta , çakmaktaşı kesicilerinde bulunduğu taş işlikleri , dokuma işlikleri ve çanak çömlek üretim yerleri günlük yaşamın en önemli izleri olarak karşımıza çıkar. Mekanların bazılarının içinde küçük ocaklar yer alırken çoğunlukla fırınların avluda olduğu görülmüştür. Dolayısıyla avluların toplum yaşamı içinde önemli bir yerinin olduğu anlaşılmaktadır.

III.Kat: Kalkolitik Çağı Yerleşimi Neolitik dönem yerleşimi aynı alanın kuzeyinde Yassıtepe alanına kadar yayılım göstermiştir ve MÖ. 5700 yılları civarında bir yangın sonucu terk edilerek ortadan kalkmıştır. Yeşilova'nın en az 500 yıl sonra bu kez öncekinden çok farklı bir topluluk tarafından istilaya uğradığı anlaşılmıştır. Bu yeni gelen topluluklar koyu renkli çanak çömlekleri ve oval planlı çukur evleri ile ilkel bir yapıya sahipti. Sözünü ettiğimiz bu süreç Kalkolitik Çağ olarak adlandırılan bir dönemi işaret etmektedir. Neolitik toplulukların nereye gittikleri ve yeni gelenlerin nereden geldikleri çok iyi bilinememektedir. Bilinen bir şey varsa o da, Yeşilova'da yaşayan ilk toplum her iki süreç içinde defalarca çevredeki derelerin taşkınlarıyla karşılaştığı ve alana yığılan alüvyonların etkisiyle yaşamın gittikçe zorlaştığıydı.

II.Kat:Tunç Çağ : Yeşilova Höyüğü'ndeki Tunç Çağ kültürü daha çok mezarlar ve çanak çömlek buluntuları ile temsil edilmektedir.Mimari kalıntılara rastlanmamasına karşın geniş bir alanda Kalkolitik tabakaların üstünde dağınık durumda Erken Tunç I dönemine ait çanak çömlek parçaları tespit edilmiştir. Yeşilova Höyüğü'nün merkezinde (I No'lu alanda) küp içine yakmadan yapılan gömülerden oluşan mezarlığın bir bölümü açığa çıkartılmıştır.

I.Kat:Roma : Roma dönemi daha çok mezarlar ve çanak çömlek buluntuları ile temsil edilmektedir. Mimari kalıntılara rastlanmamasına karşın mimari ile bağlantılı künk sisteminin bir bölümü bulunmuştur.